Bitwa pod Sarnową Górą 16-18 sierpnia 1920 roku
W pierwszych dniach sierpnia 1920 roku wojska bolszewickie podeszły pod Warszawę podjęły atak od północnego wschodu. 8 sierpnia Rosjanie zaatakowali Ciechanów, siła trzech dywizji. Trzy dni później 8 Brygada Kawalerii dowodzona przez gen. Aleksandra Karnickiego odzyskała przedmieścia miasta. Od 15 sierpnia na linii Sochocin – Nowe Miasto – Nasielsk – Radzymin, operowała III Armia rosyjska. Ze strony polskiej dostępu do Warszawy broniły, od Płońska po Zegrze, V Armia.
Wobec przeważających sił wroga, zadaniem V Armii było prowadzenie działań zaczepnych. Polegało ono przede wszystkim na atakowaniu poszczególnych jednostek taktycznych nieprzyjaciela, m.in. 18 dywizja piechoty miała zabezpieczać lewe skrzydło armii uderzając na Ciechanów, który w tamtych dniach przechodził z rąk do rąk. Wycofujący się z miasta Rosjanie zniszczyli radiostację, jak czas pokazał, miało to dla nich tragiczne konsekwencje.
Krwawe walki w trójkącie Płońsk – Pułtusk – Ciechanów rozgorzały 16 sierpnia. 18 dywizja obsadziła odcinek Ślubowo – Soboklęszcz – Lopacin – Bądkowo;w następującym porządku: 49 pułk piechoty (pp) operował w okolicach Ślubowa, 144 pp obsadził Soboklęszcz, 145 pp odcinek Łopacin- Bądkowo. Na wschód od Bądkowa znajdowały się I i II batalion (baon) 42 pp, które wcześniej zmuszone zostały do opuszczenia Sońska. III baon kierujący się na Sarnową Górę został odrzucony przez Rosjan do Kraszewa. Tymczasem 145 pp odparł atak rosyjski i odepchnął nieprzyjaciela do Sarnowej Góry. Stało się tak, gdyż Rosjanie w przerwę między swoje 54 a 4 dywizję wprowadzili 33 dywizję, i skierowali ją zaraz do Ciechanowa. W godzinach wieczornych udało się na krótko, zająć Sarnową Górę, ale piechota sowiecka wtargnęła do Ciechanowa, a pod Łopacinem trwały ostre walki. W tych walkach 18 dywizja poniosła straty wpostaci zabitych i rannych 30 oficerów i 775 żołnierzy. Liczbę zabitych i rannych rosyjskich żołnierzy trudno oszacować, wiadomo jednak że do niewoli wzięto ok. 1000 jeńców, kilkaset wozów i 20 karabinów maszynowych.
17 sierpnia nastąpiło niewielki przegrupowanie polskiej 18 dywizji w rejon Sochocin – Zochy – Sarnowa Góra- Łopacin – Gąsocin. Manewr ten wynikał z odrzucenia nieprzyjaciela poprzedniego dnia znad Narwi, i wbicie klina między ich 3 a 15 Armię, która poszła w stronę Ciechanowa. W Sochocinie stał, bardzo osłabiony 42 pp, jedna bateria i część grupy generała Karnickiego, w Żochach operował 144 pp, który miał rozkaz uderzyć na południowy – zachód, w Sarnowej Górze i Łopacinie 145 pp, a w Gąsocinie 49 pp. Pułk ten otrzymał rozkaz uderzenia na Sarnową Góre. Szturm rozpoczęto z wyniesienia między wsią a folwarkiem. Atak nie powiódł się. Wieczorem siłami 144 pp zaczął się atak na wieś Kępę, gdyż w okolicach Płońska zaczęła operować nieprzyjacielska 33 dywizja strzelców. Rozpoczęły się też długie walki o odzyskanie Ciechanowa, co miało bardzo duże znaczenie psychologiczne. Był to przełomowy dzień dla całej Bitwy Warszawskiej. Do rozstrzygających walk doszło w nocy z 17 na 18 sierpnia. 49pp posadowiony na Sarnowej Górze, w centrum 18 dywizji, uderzył z powodzeniem w kierunku Sońska. Znalazł się tym samym w środku 33 dywizji rosyjskiej. Polacy wzięli do niewoli kilkunastu oficerów sztabowych, kilkudziesięciu jeńców tajną kancelarię dywizji.
Po wycofaniu się Rosjan III baon 42 pp otoczył Sarnową Górę. 18 dywizja dowodzona przez hen. Krajowskiego wzięła Ciechanów i uderzyła w kierunku Mławy. Siły 15 Armii i część armii Sowieckiej zostały w ten sposób pobite i odrzucone w kierunku północno-wschodnim.
Szczególnie trudna sytuacja zarysowała się 18 sierpnia, gdy 18 i 54 dywizje sowieckie zaczęły atakować linię Smardzewo- Sarbiewo – Kacice. Od północy na oddziały gen. Franciszka Krajowskiego w składzie: 8 Brygada kwalerii, 42,144 i145 pułki piechoty uderzyły 33 i 4 dywizje rosyjskie, a od północnego wschodu 16 i 11 dywizje strzelców Przegrupowane oddziały polskie jednak z pełnym powodzeniem odparły nieprzyjaciela.
Nowy dowódca na czele I brygady Dywizji Ochotniczej mjr B. M. Mond, na czele brygady ochotniczej wkroczył do Ciechanowa. W następnych dniach oddziały polskie konsekwentnie rozbijały oddział nieprzyjacielskie. Pamięć o krwawej bitwie pod Sarnową Górą jest wciąż żywa. Nazwa tej miejscowości jest wyryta na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie. A stojący na miejscu bitwy pomnik jest hołdem miejscowego społeczeństwa złożonym bohaterskim obrońcom Ojczyzny w 1920r.
- Źródło: Tablica informacyjna znajdująca się przy pomniku pamięci Bitwy 1920r. w Sarnowej Górze.