W niedzielę 15 grudnia 2024 roku, w nastrojowej scenerii Muzeum Romantyzmu w Opinogórze, odbył się niezwykły koncert „Echa przeszłości: Bach, Beethoven, Chopin”. Wyjątkowość tego wydarzenia polegała nie tylko na repertuarze, ale przede wszystkim na instrumencie – zabytkowym fortepianie Żyrafa, który ponownie zabrzmiał dla licznie zgromadzonej publiczności.
Artysta Tomasz Zając, wybitny pianista o międzynarodowej renomie, stworzył niezapomnianą atmosferę, zabierając słuchaczy w podróż przez dzieła trzech wielkich mistrzów muzyki klasycznej.
Unikalny instrument z historią
Koncert rozpoczęła opowieść na temat instrumentu. Jak zaznaczył prowadzący, fortepian Żyrafa jest niecodziennym egzemplarzem, o czym świadczy nie tylko jego forma, ale i bogata historia:
„Dziś po raz pierwszy pragniemy państwu szeroko zaprezentować ten niezwykły instrument. Chcemy pokazać, jak brzmi, jakie ma możliwości oraz opowiedzieć jego fascynującą historię. Fortepian Żyrafa to instrument unikalny, wyróżniający się swoim kształtem – wydłużone, pionowo ustawione struny przypominają szyję żyrafy, stąd jego nazwa.
Powstał w latach 1803–1810 w pracowni Józefa Wachla w Wiedniu i jest jednym z zaledwie kilku zachowanych egzemplarzy na świecie.”
Fortepian, pochodzący z pracowni Józefa Wachla w Wiedniu (1803–1810), jest jednym z zaledwie kilku zachowanych na świecie. Wyjątkowość jego konstrukcji polega na pionowym ustawieniu wydłużonych strun, które nadają mu charakterystyczny, smukły kształt. To właśnie ten wygląd, przypominający szyję żyrafy, zainspirował nazwę instrumentu. Fortepiany tego typu były niezwykle popularne w pierwszej połowie XIX wieku, zwłaszcza w salonach europejskiej arystokracji, gdzie stanowiły ozdobę wnętrz i główny element muzycznych spotkań.
Losy tego konkretnego egzemplarza są pełne dramatycznych zwrotów. Według rodzinnych opowieści, fortepian znajdował się niegdyś w posiadłości rodziny Gościńskich. Legenda głosi, że instrument ten towarzyszył Adamowi Mickiewiczowi podczas jego „Wielkiej Improwizacji”. Choć brak na to jednoznacznych dowodów, historia ta podkreśla niezwykłe znaczenie fortepianu w polskiej kulturze romantycznej.
W czasie II wojny światowej fortepian został uratowany przed zniszczeniem dzięki staraniom prof. Stanisława Lorenza, dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie. W trudnym okresie Powstania Warszawskiego, instrument przeniesiono do Pruszkowa, co uchroniło go przed zagładą.
Po wojnie, w latach 60., fortepian trafił do Muzeum Romantyzmu w Opinogórze, gdzie przez długie lata pozostawał w stanie spoczynku. Dopiero dzięki dotacjom samorządu województwa mazowieckiego oraz pracom konserwatora Andrzeja Włodarczyka udało się przywrócić instrumentowi dawną świetność.
Charakterystyczne „złote pszczółki”, symbol cesarstwa Napoleona Bonapartego, które zdobią fortepian, stały się jednym z jego najbardziej rozpoznawalnych elementów.
Instrument jest niezwykle delikatny, co wymaga szczególnych środków ostrożności podczas każdego koncertu. Jego unikalna budowa z pięcioma pedałami oraz subtelne, ciepłe brzmienie sprawiają, że Żyrafa nie ma sobie równych wśród innych historycznych instrumentów klawiszowych.
Mistrzowskie wykonanie Tomasza Zająca
Tomasz Zając, absolwent Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina i wykładowca Uniwersytetu w Grazu, zaprezentował się w znakomitej formie. Jego interpretacje utworów Bacha, Beethovena i Chopina porwały publiczność i ukazały wszystkie niuanse zabytkowego instrumentu.
Tomasz Zając to jeden z najwybitniejszych polskich pianistów swojego pokolenia. Urodzony w Warszawie, ukończył studia magisterskie na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina pod kierunkiem prof. Alicji Palety-Bugaj oraz dr hab. Agnieszki Przemyk-Bryły. Równocześnie studiował kameralistykę fortepianową u prof. Katarzyny Jankowskiej-Borzykowskiej. Jego dalsza edukacja objęła podyplomowe studia solistyczne u prof. Markusa Schirmera na Uniwersytecie Muzycznym w Grazu w Austrii oraz klasę kameralistyki prof. Chia Chou. Obecnie prowadzi zajęcia w Instytucie Instrumentów Dętych i Perkusyjnych tej samej uczelni.
Artysta występował na wielu prestiżowych scenach w Polsce i za granicą, koncertując m.in. z orkiestrami Filharmonii Warmińsko-Mazurskiej, Sinfoniettą Cracovią, orkiestrą Filharmonii Kaliskiej i Świętokrzyskiej, a także zespołami międzynarodowymi, jak Kijowscy Soliści czy Nilpert Orchestra.
Jego wykonania cenione są za precyzję, wrażliwość i głębokie zrozumienie historycznych kontekstów muzycznych.
W programie koncertu znalazły się następujące dzieła:
Jan Sebastian Bach – Partita No.2 BWV 826
- Sinfonia
- Allemande
- Courante
- Sarabande
- Rondeau
- Capriccio
Ludwig van Beethoven – Sonata fortepianowa No.14, Op.27 No.2
- Adagio sostenuto
- Allegretto – Trio
- Presto agitato
Fryderyk Chopin – Nokturn Es-dur, Op.9 No.2
Fryderyk Chopin – Berceuse in D-flat Major, Op.57
Ludwig van Beethoven – Marcia alla turca, Op.113 No.4
Każde wykonanie spotykało się z entuzjastycznymi oklaskami, a delikatność brzmienia żyrafy sprawiła, że publiczność mogła poczuć się jak na romantycznym salonowym koncercie sprzed dwustu lat.
Po zakończeniu koncertu Tomasz Zając podzielił się swoimi refleksjami:
„Żyrafa ma w sobie coś jeszcze starszego od innych fortepianów historycznych, jest jeszcze delikatniejsza, jeszcze lżejsza. Z perspektywy współczesnego pianisty przyzwyczajonego do ciężkich fortepianów, to niesamowite doświadczenie. To instrument bardziej salonowy, stworzony do małych przestrzeni, o niezwykle subtelnym brzmieniu.”
Dodał również z uśmiechem:
„Czułem się trochę dziwnie, bo cały czas grałem do państwa tyłem, ale wierzyłem, że połączenie artystyczne istnieje. Bardzo miło mi było zobaczyć państwa twarze po koncercie.”
To nie ostatni koncert na fortepianie Żyrafa
Na zakończenie, prowadzący zapowiedział kolejne wydarzenia z udziałem fortepianu Żyrafa. Choć ze względu na delikatność instrumentu możliwe są tylko dwa koncerty rocznie, publiczność może już z niecierpliwością oczekiwać następnego.
Tekst, zdjęcia: Ciech24.pl